چگونه شد كه خیام منجم و ریاضیدان در سایه خیام رباعی سرا قرار گرفت. اولین ماخذ موجود كه رباعیی به اسم خیام دارد رساله ای از امام فخر رازی ( متوفی به سال 606) در تفسیر چهار سوره قرآن مجید است. در این رساله كه التنبیه نام دارد نویسنده در میان اِشكال و ایرادی كه به ذهن بعضی از دانایان می رسد و از خود می پرسند: اگر پروردگار را در آفرینش انسان عنایتی بوده است پس چگونه است كه او را پس از آنكه آفرید و بركشید به زوال آورد و به پست ترین چاهها فرو افكند،  به رباعیی از عمرخیام استناد جسته است و این قدیمی ترین جایی است كه به رباعی از خیام برمی خوریم. و پس از اینجاست كه در تذكره ها نامی از خیام و رباعیاتی از وی آورده می شود. به طوریكه در نسخ قدیمی تعداد رباعیات بالغ بر 300 و رفته رفته بر تعداد آنها افزوده شده و تا بدانجا می رسد كه در نسخ متاخر تعداد رباعیات خیام بالغ بر 1000 شده است. جان این رباعی ها یا ترانه های خیام خوش باشی، نیستی و بی هدفی جهان و گاه اعتراض بر آفرینش است :

آیا ترجمه فیتزجرالد  و اقبال این ترجمه در اروپا تنها و تنها به دلیل علاقه این مترجم به اشعار خیام است. بیائید دوباره به تاریخ این ترجمه نظری افكنیم ، ترجمه فیتزجرالد در تاریخ 1859 و یا تقریباً حوالی سال 1238 شمسی به چاپ رسیده است. این زمان اوج سیاست های استعماری انگلیس در ایران است. انگلیس می كوشد مرزهای مستعمره زرخیزش- هندوستان- را ایمن كند. لذا افغانستان فعلی را از خاك ایران جدا می كند و با به قدرت رساندن خوانین دست نشانده خود دست ایران را از بخشی از خاك خویش كوتاه می كند تا مرزهای هندوستان در امان بماند. این سالها مصادف است با دیكتاتوری سیاه ناصرالدین شاه و اعطای امتیازهای فراوان به اتباع انگلیس و چپاول اموال این ملت. حال آیا به نظر نمی رسد كه تاكید یك مترجم انگلیسی بر شعرهای خیام كه تاكید بر خوش باشی، می نوشی غصه فردا را نخوردن دارد ،  و بزرگ و مهم كردن این اشعار و حقنه آن به این ملت از آن روست كه هر چه ملت نسبت به وقایع بی تفاوت تر و ناآگاهتر، منافع انگلیس یا دولت متبوع جناب ادوارد فیتزجرالد ایمن تر وفراوانتر ؟